صفحه 385

اسراف، اتراف، تبذير

مسئله 56- يكى از گناهان بزرگ در اسلام اسراف و تبذير است و آن اقسامى دارد كه يك قسم از آن حرام نيست.

الف) فرو رفتن در مشتهيات نفس از راه حرام كه قرآن به آن «اتراف» مى‏گويد كه اگر در فردى پيدا شود دنيا و آخرت او را تباه مى‏كند و قرآن او را فرد شومى از اهل جهنّم مى‏داند:

«وَ اصْحابُ الشِّمالِ ما اصْحابُ الشِّمالِ فى‏ سَمُومٍ وَ حَميمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ لا بارِدٍ وَ لا كَريمٍ انَّهُمْ كانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُتْرَفين»[1]

«و ياران چپ، كدامند ياران چپ؟ در ميان باد گرم و آب داغ. و سايه‏اى از دود تار. نه خنك نه خشك. اينان بودند كه پيش از اين نازپروردگان بودند.»

و اگر در ملّتى پيدا شود، آن ملّت را نابود مى‏داند:

«وَ اذا ارَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنا مُتْرَفيها فَفَسَقُوا فيها فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَولُ فَدَمَّرْناها تَدْميراً»[2]

«و چون بخواهيم شهرى را هلاك كنيم، خوش‌گذرانان آن شهر را وا مى‏داريم تا در آن به انحراف و فساد بپردازند، و در نتيجه عذاب بر آن شهر لازم گردد، پس آن را يكسره زير و زِبَر كنيم.»

ب) به هدر دادن نِعم الهى نظير نابود كردن مال و عمر و آبرو و مانند اينها كه قرآن به آن «تبذير» مى‏گويد و مبذّر را برادر شيطان مى‏خواند:

«انَّ الْمُبَذِّرينَ كانُوا اخْوانَ الشَّياطين»[3]

«همانا اسراف‌كنندگان برادران شيطان‌ها هستند.»

ج) فرو رفتن در مشتهيات نفس از راه حلال كه به آن «اسراف» گفته مى‏شود و آن گرچه‏ حرام نيست، ولى محال است كه مسرف بتواند به كمال انسانى برسد و قرآن او را مورد بى‏مهرى و بى‏عنايتى از طرف حقّ مى‏داند:

صفحه 386

«انَّهُ لايُحِبُّ الْمُسْرِفين».[4]

«به درستى كه خداوند اسراف كنندگان را دوست نمى‏دارد.»

بلكه او را يك مؤمن واقعى نمى‏داند:

«وَالَّذينَ اذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا»[5]

«و كسانى كه به هنگام بخشش، زياده‌روى نمى‏كنند.»

مسئله 57- كسی‌كه خلاف شأنش خانه يا لوازم زندگى و حتّى خوراك و پوشاك تهيه كند مسرف است، و بايد خمس آن خانه و لوازم زندگى و مانند آنها را بدهد، و از مؤونۀ سال حساب نمى‏شود، و همچنين مترف و مبذّر بايد خمس آنچه را اتراف و تبذير نموده‏اند بدهند و نمى‏توانند از مؤونۀ سال حساب كنند.

مسئله 58- وسواسى كه براى تطهير، زيادتر از متعارف آب استعمال مى‏كند، علاوه بر گناه وسواسى كه دارد مبذّر نيز مى‏باشد و گناه آن را نيز دارد.

مسئله 59- اگر سؤال (ابراز نياز) بي‌جا سبب ذلّت شود حرام است، و آن سائل چون آبروى خود را بي‌جا به هدر داده، مبذّر است، و اگر سبب ذلّت نباشد، گرچه حرام نيست، ولى يك مؤمن واقعى نبايد ابراز نيازمندى بي‌جا داشته باشد و به اندازۀ مقدور، عزّت و كرامت خود را بايد حفظ كند.